Rusya işgali altındaki Zaporijya nükleer güç santrali ne kadar tehlikeli?

Güncelleme 41 dakika önce

Artem Voronin ︱ BBC Rusça

Ukrayna nükleer ajansı, Rusya roketlerinin Avrupa’nın en büyüğü olan Zaporijya nükleer güç santraline zarar verdiğini açıkladı. Ukrayna’nın güneyinde Zaporijya, Rusya kontrolünde.

Radyasyon sızıntısı yok. Ancak Ukrayna’daki tüm nükleer güç santrallerini işleten devlete ait enerji şirketi Energoatom, bir nitrojen-oksijen ünitesinin ve bir yüksek voltajlı güç hattının zarar gördüğünü açıkladı.

Birleşmiş Milletler (BM) nükleer ajansının başındaki Rafael Grossi geçtiğimiz günlerde durumun “tamamen kontrolden çıktığı” konusunda uyarmıştı.

Rusya’nın bölgeye atadığı yetkililer ise santrale zarar verenin Ukrayna’nın önceki bombardımanları olduğunu ileri sürmüştü.

Grossi, “Nükleer güvenliğin her prensibi bozuldu” diyerek “aşırı ciddi, aşırı önemli ve tehlikeli” bir durum yaşandığını eklemişti.

İşte santral ve durumun ne kadar tehlikeli olabileceği hakkında bildiklerimiz.

Rusya, Zaporijya nükleer güç santralinin kontrolünü, Mart başında ele geçirdi.

Rusya ve Ukrayna güçleri arasındaki çatışmalar Enerhodar kasabası yakınlarındaki santrale çok yaklaştı. Santraldeki binalardan birinin yanması Avrupa’da endişelere yol açtı.

Güç santralinde altı tane basınçlı su reaktörü ve birkaç radyoaktif nükleer atık deposu bulunuyor.

O dönemde Ukraynalı çalışanlar santralin “doğrudan bombalandığını” ve reaktörlerlerden birinin zarar gördüğünü açıklamıştı.

Yangın söndürülse de BM Güvenlik Konseyi’nde acil durum toplantısı yapıldı. Tesisin bombalanması ABD ve İngiltere tarafından kınandı.

Rusya’yı nadiren eleştiren Çin bile nükleer güvenlik endişesi yaşadığını söyledi.

Rusya bunlara “Ukraynalı sabotajcıları” yangın çıkarmakla itham ederek cevap verdi.

Temmuz ortasından itibaren, Rusya kuvvetleri tesise yakın bölgelerden ateş etmekle suçlanırken Zaporijya nükleer santralinin güvenliğine dair endişeler arttı.

Ukrayna’nın elinde tuttuğu, bölgeye yakın Nikopol şehri belediye başkanı Aleksander Sayuk, New York Times’a kasabanın Ruslar tarafından düzenli olarak bombalandığını söyledi: “Tesiste saklanıyorlar ki onlara saldırılmasın”.

Nükleer Tehdit İnisiyatifi (NTI) isimli ABD merkezli sivil toplum örgütünden Nickolas Roth BBC Rusça’ya durumun “benzeri görülmemiş” olduğunu söylüyor.

“Askeri operasyonlarda daha önce hiç görmediğimiz bir şey görüyoruz. Rusya nükleer santrali kalkan olarak kullanıyor.”

Reaktörlerden birinin roket ya da füzeyle vurulmasının en belirgin riski, bunun dış koruma kalkanlarından birine zarar vermesi.

Reaktörler belli bir ölçekte dış baskıya ya da zarara dayanmak için tasarlandı, askeri mühimmatın sebep olduğu etkiye dayanmak için değil.

Eğer kalkan ya da reaktörü soğutma sistemi zarar görürse, bir radyasyon sızıntısı olması olasılığı yüzde 100’e yakın.

Aynı zamanda nükleer ya da hidrojen patlaması riski de var.

Ukraynalı bağımsız nükleer enerji uzmanı Olha Kosharna, “Eğer bir roket reaktörlerden birini vurursa, radyasyon sızıntısının Avrupa, Rusya’nın ilhak ettiği Kırım ve tabii ki tüm Ukrayna için sonuçları olur” diyor.

Nükleer atığın güvenle imhası konusunda uzman Rus fizikçi Andrey Ozharovskiy, santraldeki bir kaza sonucunda büyük miktarda, hava yoluyla çok uzun mesafeye yayılabilen radyoaktif Caesium-137’nin salınacağını söylüyor.

Bu maddenin insan sağlığına etkileri olduğu kadar, tarım arazilerine de yayılarak o yılın hasatına zarar verme ihtimali var.

Ayrıca hava durumuna ve rüzgara bağlı olarak daha uzaktaki ülkeler de etkilenebilir.

Reaktörlerin yanı sıra Zaporijya’daki nükleer atık depoları da büyük risk teşkil ediyor.

Eğer çok sayıda sivil kaybının yaşanması ihtimali varsa, nükleer güç santralini hedef almak, 1949 tarihli Cenevre Sözleşmesi’ne göre yasak.

Aynı zamanda bir güç santrali sivil değil askeri sebeplerle kullanılıyorsa meşru bir saldırı hedefi olabilir.

Ukrayna uluslararası toplumdan, Zaporijya güç santrali etrafındaki hava sahasının doğrudan bir saldırı olmasını engelleyecek şekilde bir hava savunmasıyla “kapatılmasını” istiyor.

Ancak bu olası görünmüyor çünkü Ukrayna’yı destekleyen ülkelere göre Rusya, böyle bir hareketi doğrudan çatışmaya girmek olarak yorumlayabilir.